Ndërsa inteligjenca artificiale (IA) dhe mjetet e menaxhimit algoritmik hyjnë ngadalë në vendet e punës në Evropë, ekspertët e ligjit të punës po i bëjnë thirrje Bashkimit Evropian të prezantojë një direktivë të re për të mbrojtur të drejtat e punëtorëve.
Një në katër vende pune në Evropë po përcaktohet nga algoritmet ose inteligjenca artificiale, të cilat do të ndikojnë në jetën e punës së punonjësve të tyre. Sindikatat thonë se po përpiqen të negociojnë të drejtat e punëtorëve.
Ndërsa inteligjenca artificiale (IA) dhe mjetet e menaxhimit algoritmik hyjnë ngadalë në vendet e punës në Evropë, ekspertët e ligjit të punës po i bëjnë thirrje Bashkimit Evropian të prezantojë një direktivë të re për të mbrojtur të drejtat e punëtorëve.
Një e katërta e vendeve të punës në Evropë përdorin algoritme ose inteligjencë artificiale për të automatizuar vendimet e punës që tradicionalisht merren nga menaxherët, sipas një studimi të kryer për Komisionin Evropian nga agjencia kërkimore lituaneze Visionary Analytics.
“Ky numër pritet të rritet me shpejtësi gjatë 10 viteve të ardhshme”, paralajmëron raporti.
Raporti thotë se mjetet përdoren në punësim, caktimin e detyrave të punës, drejtimin e punëtorëve se si t’i përfundojnë detyrat e tyre dhe monitorimin dhe vlerësimin e punëtorëve, kryesisht për ata që punojnë me platforma të mëdha si Uber ose Lyft.
ETUK: Punëtorët duhet të dinë se si algoritmet ndikojnë tek ata
Tani po kalon në punë më tradicionale. Një raport i përbashkët nga Komisioni dhe Organizata Ndërkombëtare e Punës (ILO) zbuloi se sektori francez i logjistikës po përdor mjete të planifikimit të rrugëve me anë të inteligjencës artificiale për t’u ofruar shoferëve informacione të tilla si trafiku rrugor dhe vendet e dorëzimit në kohë reale, por kjo mund të çojë në “gjurmim dhe mbikëqyrje të gjerë të shoferëve”.
Konfederata Evropiane e Sindikatave (ETUC) tha se anëtarët e saj po luftojnë për të negociuar marrëveshje kolektive që do të sigurojnë që punëtorët të jenë të vetëdijshëm për algoritmet në vendet e tyre të punës dhe se si ato ndikojnë tek ata.
“Sindikatave u mungon kapaciteti dhe ekspertiza. Është një temë e re, është një temë sfiduese dhe shumë sindikata nuk kanë ekspertizën ose kapacitetin për t’u marrë me të”, tha për EuronewsNext Thea Jarc, sekretare e konfederatës ETUC .
Algoritmet do të bëhen “të kudondodhura” në punë
Menaxhimi algoritmik mund të vendosë për kushtet e punës së punonjësve, siç janë orët e punës, pagat, ndërrimet dhe vlerësimi i performancës.
Jartz tha se ka raste kur algoritmet mbledhin të dhëna që nuk duhet, siç janë të dhënat e shëndetit mendor. Ajo tha gjithashtu se platformat i gjurmojnë punonjësit edhe kur ata janë të çaktivizuar.
“Në shumë raste, këto vende pune po prezantojnë algoritme ose metrika të reja për të matur performancën e punonjësve pa njoftuar sindikatat ose punëtorët”, shtoi ajo.
Komisioni deklaron në raportin e tij se legjislacioni ekzistues i BE-së përqendrohet në disa çështje të vendit të punës të prekura nga menaxhimi algoritmik, siç janë intensiteti i punës, transparenca dhe parashikueshmëria, por që mbeten disa boshllëqe, siç është dallimi midis kohës së punës dhe kohës së pushimit.
Fshehja e vendimeve administrative pas algoritmeve
“Është koha që këto kompani të kuptojnë se nuk mund t’i fshehin vendimet e menaxhimit pas algoritmeve”, tha Yark.
Alessio Bertolini, një studiues në Institutin e Internetit të Oksfordit në Mbretërinë e Bashkuar, tha se qeverisja algoritmike ka ekzistuar në një farë mënyre që nga vitet 1990, por po përjeton një ringjallje me valën e fundit të inteligjencës artificiale në veprim.
“Ajo që do të shohim gjithnjë e më shumë në vitet e ardhshme është thjesht një version më i sofistikuar i algoritmeve që janë padyshim të kudondodhura në vendin e punës”, tha Bertolini.
Të dhënat nga Uni Europa, sindikata që përfaqëson më shumë se 7 milionë punëtorë në Bashkimin Evropian, thonë se janë nënshkruar 23 marrëveshje në të gjithë Evropën me disa përmendje të menaxhimit algoritmik.
Sindikatat që kanë negociuar me sukses këto marrëveshje përfshijnë Komisionin Spanjoll të Punëtorëve (CCOO) dhe Sindikatën e Përgjithshme të Punëtorëve (UGT) dhe Federatën Daneze të Punëtorëve të Bashkuar (3F). Ata kanë ftuar ekspertë të jashtëm për t’i ndihmuar në ndërtimin e tyre dhe për të pasur një buxhet të mjaftueshëm për këtë, tha Jartz.
Shumica e sindikatave në të gjithë Bashkimin Evropian nuk kanë të njëjtat burime si sindikatat më të mëdha kombëtare, tha Jarz.
“Ne kemi frikë se shumë sindikata të tjera, sigurisht, nuk kanë mjetet financiare për ta bërë këtë”, tha ajo, duke vënë në dukje se ekspertët duhet të punësohen përtej kufijve për të ndihmuar sindikatat me më pak burime të arrijnë marrëveshje.
Edhe për ata punëtorë të mbuluar nga një marrëveshje kolektive, Jartz tha se zbatimi është “shumë i ulët” dhe shpesh varet nga punonjësit që shkojnë te menaxhmenti i tyre dhe kërkojnë më shumë informacion se si mund të monitorohen në punë.
Yark tha se çdo legjislacion i përditësuar për qeverisjen algoritmike duhet t’u japë “më shumë të drejta kolektive” sindikatave në mënyrë që ato të mund të angazhohen në këto mosmarrëveshje dhe të zbatojnë marrëveshjet kolektive të nënshkruara.
Ligjvënësit janë prapa
Deri më tani në Evropë, legjislacioni që merret me qeverisjen algoritmike ka qenë “shumë i kufizuar” për ata që punojnë në ekonominë e punëve të përkohshme për platforma të njohura si Uber ose Amazon, thanë Jark dhe Bertolini.
Në vitin 2024, Bashkimi Evropian miratoi Direktivën për Punëtorët e Platformës, e cila thotë se punëtorët “nuk mund të pushohen nga puna për shkak të një vendimi të marrë nga një algoritëm ose sistem i automatizuar vendimmarrjeje”.
Legjislacioni i miratuar nga shtetet anëtare në përputhje me direktivën do t’u garantojë gjithashtu punonjësve të drejtën e mbikëqyrjes njerëzore të çdo vendimi të marrë nga një algoritëm. Gjithashtu i detyron kompanitë të zbulojnë nëse dhe kur kanë bërë ndryshime në algoritmet e tyre.
Yark dhe Bertolini thanë se, ndërsa direktiva është një hap i parë i shkëlqyer për ata që punojnë për platformat e kompanive të mëdha të teknologjisë, ajo është tashmë disi “e vjetëruar”.
